Słowo ciąża określa stan organizmu przyszłej matki, związany z wieloma zmianami, zachodzącymi w tym okresie. W organizmie kobiety następują wtedy zmiany hormonalne, zmienia się tempo metabolizmu, zwiększa się zapotrzebowanie na energię oraz makro- i mikroskładniki. Ponadto to, co kobieta spożywa w czasie ciąży ma wpływ na wzrost i rozwój płodu. Dlatego tak istotne jest stosowanie w tym okresie dobrze zbilansowanej, urozmaiconej diety. W poniższej tabeli przedstawiono zmiany zapotrzebowania na energię i witaminy oraz składniki mineralne dla kobiet w okresie ciąży.
| Składniki pokarmowe | Kobiety przed ciążą | Kobiety w ciąży | Wzrost zapotrzebowania podczas ciąży w stosunku do okresu |
|---|---|---|---|
| Energia | 2350 kcal | 2350 kcal w I | + 300 kcal w II i III |
| Białko | 70 – 90 g | 95 g | + 19% |
| NNKT | > 3% energii | > 4,5% energii | + 50% |
| Witamina C | 70 mg | 80 mg | + 13% |
| Witamina B1 | 1,9 mg | 1,9 mg | – |
| Witamina B2 | 1,8 mg | 2,4 mg | + 33% |
| Witamina PP | 21 mg | 21 mg | – |
| Witamina B6 | 2 mg | 3 mg | + 50% |
| Witamina B12 | 3 µg | 4 µg | + 33% |
| Folacyna | 290 µg | 450 µg | + 55% |
| Witamina A | 800 µg | 1250 µg | + 56% |
| Witamina E | 10 mg | 12 mg | + 20% |
| Wapń | 1200 mg | 1200 mg | – |
| Magnez | 300 mg | 350 mg | + 17% |
| Żelazo | 18 mg | 26 mg | + 44% |
| Cynk | 13 mg | 16 mg | + 23% |
| Jod | 160 µg | 180 µg | + 13% |
Źródło: Ziemlański i wsp. (2001).
Niewiele wspólnego z prawdą ma powiedzenie, że kobieta w ciąży musi „jeść za dwoje”. Zapotrzebowanie energetyczne kobiety w pierwszym trymestrze ciąży nie ulega zmianie, zaś w dwóch pozostałych trymestrach zwiększa się jedynie o 300 kcal na dobę, co odpowiada jednej średniej porcji śniadaniowej. W początkowym okresie ciąży bardzo ważne jest dostarczanie odpowiedniej ilości składników budulcowych (białka, składniki mineralne), ponieważ podczas pierwszych 10 tygodni ciąży kształtuje się płód. Białko spożywane przez kobiety ciężarne powinno być pełnowartościowe, pochodzące z chudego mięsa i ryb, mleka, serów. W przypadku występowania dokuczliwych wymiotów i nudności, zaleca się stosowanie diety lekkostrawnej oraz spożywanie częstych, mało obfitych posiłków.
W późniejszym okresie ciąży istotną kwestią jest zwiększenie ilości spożywanego błonnika pokarmowego w celu uniknięcia występujących często zaparć. Można to osiągnąć poprzez wprowadzenie do codziennej diety dużej ilości surowych warzyw, ciemnego pieczywa i makaronu. Wraz z rozwojem ciąży zwiększa się ilość krążącego w organizmie osocza, w wyniku czego rozrzedza się krew. Dodatkowo rozwijający się płód czerpie z organizmu matki żelazo. Aby zapobiec jego ewentualnym niedoborom, z każdym posiłkiem powinno się spożywać bogate w witaminę C owoce i warzywa (natka pietruszki, papryka, pomidory, owoce jagodowe, truskawki), w celu zwiększenia przyswajalności tego pierwiastka. Kobietom w ciąży zaleca się zwiększenie ilości dostarczanych płynów. Powinny one wypijać minimum 2 litry napojów dziennie, w tym 1 litr mleka. Jeżeli u ciężarnej nie stwierdzono nadciśnienia tętniczego – nie ma konieczności ograniczenia spożywanej ilości soli kuchennej. Jednakże nadmiar soli powoduje zatrzymywanie wody w organizmie, co może skutkować obrzękami i opuchlizną – nie należy więc spożywać jej zbyt dużo.
Sposób żywienia ma ogromny wpływ nie tylko na przebieg ciąży, ale także na prawidłowy rozwój i zdrowie niemowlęcia. Należy więc zwracać szczególną uwagę na ilość i jakość przyjmowanych pokarmów.
